Pacifisme 2

31 January 2023 society, emancipation, opinion, war

In een recente Groene podcast vertelde men dat de redactie veel kritiek krijgt: de Groene zouden pro-oorlog haviken zijn. Er ligt ook al een tijdje een artikel op stapel dat hierop in zou gaan, en ik denk dat het er eindelijk uit is en hierom gaat: De vredespijp is uitgerookt.

Enkele dingen die mij van het hart moeten.

Barry Greenstein is van origine Zuid-Afrikaan, en ik geloof zeker dat hij door zijn ervaringen Nederlanders iets kan vertellen over de afschuwelijkheid van oorlog. Maar helaas wordt ook hier weer elk conflict door de lens van het grote schaakspel bekeken, alsof de VS en Rusland, als grootste partijen in de machtsblokken, eindverantwoordelijke zijn, of zelfs organisatoren, van elk anders conflict tussen partijen in of naast die machtsblokken. Dat is natuurlijk niet juist. Die conflicten hebben, net zoals de mensen en volkeren daar, hun eigen geschiedenis en hun eigen redenen om elkaar de hersens in te slaan. Het is jammer, het is verschrikkelijk, en ik ga ook mee in de stelling dat andere partijen niet wars zijn van het geven van steun omwille van een eigen belang. Ik ga niet mee in het volkomen platslaan van die lokale conflicten, en het is jammer dat er niet is doorgevraagd naar de alternatieven: hadden de Zwarten in zijn voormalige thuisland dan geen strijd moeten voeren voor een einde aan Apartheid? Misschien dat zijn naturalisatie en ervaringen in Israël een stempel op zijn denken zetten, want dat conflict is met recht een stuk grijzer te noemen dan dat in Oekraïne. De klacht dat Zelensky ook alleen maar een totale overwinning nastreeft is een buitengewoon misplaatste gelijkstelling: er zit een enorm verschil in het volledig verwijderen van een agressor en het volledig bezetten van een buitenland.

Het kritisch-pacifistisch denken van Bram Grandia mist ook de kern: iedereen wil vrede. Dat is de misvatting van pacifisme: de gedachte dat oorlog permanent zou zijn. Het is een middel, een vreselijk middel, en soms het enige middel dat rest, om een groter goed te behalen: vrede onder de juiste voorwaarden. Want wat is vrede als je niet baas in eigen land bent? Als je als wingewest wordt ingelijfd en als semi-horige voor een oligarch mag werken? Wat als je je taal en cultuur niet mag uiten? Wat als, kortom, zo’n vrede erger is dan oorlog? Hadden de Geallieerden dan ook maar de handen in de lucht moeten gooien nadat het Derde Rijk West-Europa bezet had? Ik mis het kritisch doordenken hier volkomen.

Rudi Künzel hanteert ook direct weer het frame van de machtsblokken. Georgië en Moldavië, landen zonder significant leger, de oplossing die hij voorlegt, zijn al veel eerder half-bezet. Het totale gebrek aan doordenken wordt nu toch wel erg pijnlijk, en dan heb ik het nog niet over hoe volgens Künzel de machtsblokken wel even bepalen hoe de wereld er tussen Berlijn en Moskou uitziet. Kennelijk is niet alleen vooruitkijken moeilijk, maar ook achterom: deze gebieden hebben al eeuwen aan ervaring met het zijn van speelballen voor de grootmachten in Oost Europa. Daarnaar terug is niet iets wat mensen daar willen. “Oekraïne militair neutraal, dat bood Zelensky voor de oorlog ook aan. Dus waar gaat die oorlog eigenlijk over?” Nou meneer Künzel, sinds het begin van de oorlog is er oorlog. Zou dat een verschil kunnen zijn?

Wanneer komt die post-mortem van de Koude Oorlog, het pacifisme, nu eens? Helaas niet in dit artikel lijkt het. Misschien ligt dat aan de geïnterviewden, die alleen gevormd en bevroren zijn in een tijd waarin we inderdaad niet veel wisten (of wilden weten) van buiten het machtsblok (merk op dat het allemaal westerlingen zijn). Lilit Zeltsburg lijkt een van de weinige jongere westerlingen te zijn, maar komt helaas met een normatief voorstel: we zouden jongeren weer moeten vertellen wat westerlingen in de Koude Oorlog dachten dat pacifisme was. Dat is een herinnering ophalen aan onszelf, niet onderzoek naar onszelf. Dat het niet meer is hoe het geweest was, is geen argument om het as-is te willen terug brengen: misschien is niet alleen afstand reden voor het afdruipen van pacifisme als stroming, misschien is ook duidelijker dat bij emancipatie de capaciteit jezelf te verdedigen behoort. Misschien wordt ook over het hoofd gezien dat een groot verschil met de Koude Oorlog en de tijd daarvoor is dat de in de 20e eeuw opgetuigde supranationale samenwerkingsverbanden zoals de VN en de EU de kaarten een totaal andere structuur in in elk geval Europa hebben bewerkstelligt. Het is voor alle kleine landen alleszins een emancipatoir proces geweest, waarin we nauwer dan ooit samenwerken, niet meer onderhevig zijn aan de voormalige Rijken (Duitsland, Oostenrijk, Turkije) en ze elke generatie stuivertje wisselden, en de legers, voor zover we die onderhouden in Europa, geen enkele druk meer zetten op internationale relaties. Integendeel.

Wat nu Disneyland ten top is, is een oproep van Nederlandse intelligentsia tot onderhandeling van beide partijen. Dat gaat totaal voorbij aan wat er voor Oekrainers op het spel staat. Alleen in Disneyland kan het zo zijn dat je je daar in 2023 nog steeds geen voorstelling van kunt maken. Dat kunnen Oekraïners echter prima. Overigens staken ze die hand al meermaals uit, maar dat is het probleem van een pestkop: die gaat altijd weer een stukje verder. Onderhandelen is veel minder effectief dan zo nu en dan eens flink van je afbijten. Iedereen met een persoonlijke pestervaring kan dat trouwens ook weten.

“Speak softly and carry a big stick” lijkt mij nog steeds relevant: een samenleving in vrede is geen lange tijd beschoren zonder een stok achter de deur. Het is veel makkelijker vrede te verliezen dan deze te winnen. Pacifisme-de-historische-stroming is een attractie in Disneyland, die logisch neerkomt op een pro status quo, pro aggressor, pro-dader houding. Daar mag je hier gelukkig vrij in zijn, maar het lijkt mij niet makkelijk, omwille van je wens niet aan geweld mee te werken jezelf, of in het geval van Disneyland, Oost-Europeanen uit te leveren aan een tiran, een terrorist, misdadigers. Sommigen mensen staan erbij en kijken ernaar, wat overigens tegen de wet ook hier is. Het is ongemakkelijk actor te worden in zo’n conflict, dat snap ik heus. Maar het is geen wens tot vrede, pacifisme, om niet alleen zelf geen geweld te hanteren maar ook anderen, iedereen op te roepen dat niet te doen, voor een – volgens allen in het stuk – goede zaak: dat is lafheid. Alleen in Disneyland, waar we voorlopig nog doen alsof we de Amerikaanse bewakers niet zien aan de poorten, is die lafheid zonder consequentie. Voor mensen en volkeren buiten onze Unie, het Westen, kost die lafheid meer dan een strijd om zelfbeschikking, om te bestaan. Misschien kan dat eens bestudeerd worden: een verwend land dat door anderen van de Nazi’s bevrijd werd en door anderen veilig gehouden wordt zou eens goed kunnen nadenken over de prijs van pacifisme, een prijs die we voorlopig zelf niet betalen.